Τα Κάρμινα Μπουράνα - ερωτικά και... ανοιξιάτικα

Ο Γερμανός μουσουργός και παιδαγωγός Καρλ Ορφ έγραψε την καντάτα αυτήν το 1937, όταν ήταν ολοκάθαρα πια τα σημάδια για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από αυτήν έγινε διάσημος, και δυστυχώς δεν έγινε γνωστό όλο το άλλο του έργο, και επιπλέον, χωρίς να βρει καθόλου μιμητές σε αυτό το μοναδικό είδος που λανσάρισε. Ένας Βαυαρός επιθεωρητής βιβλιοθηκών είχε ανακαλύψει σε ένα μοναστήρι των Βενεδικτίνων στο Μόναχο αυτά τα στιχουργήματα, γραμμένα στα λατινικά από σπουδαστές και κληρικούς, τα οποία τοποθετούνται στον 13ο αιώνα. Προς έκπληξη και του ιδίου, οι στίχοι δεν υμνούσαν τον Θεό αλλά περιείχαν έναν άκρατο ερωτισμό σε μια γλώσσα ελευθεριάζουσα, γεγονός που αναμφισβήτητα προκάλεσε σκάνδαλο. Ο έρωτας όμως όλες τις εποχές είναι η κινητήριος δύναμη ενάντια στην όποια επικρατούσα αλγεινή κοινωνική ατμόσφαιρα. Συγκεκριμένα, τα θέματα των ποιημάτων ήταν η ανθρώπινη διαφθορά, η πολιτική του κλήρου, η απώλεια της τύχης, συμβουλές για ιερείς και επισκόπους, και ακόμα επίκληση για μια Σταυροφορία. Επιπροσθέτως, αναφέρονται στη διαφθορά και στην κατάχρηση εξουσίας του κλήρου και στην αναζήτηση των γήινων απολαύσεων. Η αυθεντική συλλογή βρίσκεται σήμερα στην Κρατική Βιβλιοθήκη της Βαυαρίας στο Μόναχο.

Ο Ορφ δεν χρησιμοποίησε τις νότες που υποτυπωδώς συνόδευαν τους στίχους, πήρε όμως κάποιους από αυτούς και τους μελοποίησε προσαρμόζοντάς τους άψογα, σαν να ήταν εκείνης της εποχής. Επηρεασμένος από τη μεσαιωνική μουσική, τις όπερες του Μοντεβέρντι και τα έργα του Στραβίνσκυ, ο μουσουργός δίνει βαρύτητα στο υποβλητικό και επιβλητικό ύφος και στη μελωδία που επαναλαμβάνεται.  Το έργο σόκαρε εξαιτίας του ηδονιστικού περιεχομένου κυρίως των στίχων, παρότι στην ουσία είναι ένας ύμνος στη ζωή και στη ματαιότητα των αισθήσεων.
Συγκερνώντας έναν συνδυασμό μπαρόκ όπερας, αρχαίου ελληνικού θεάτρου και μιας μεταφυσικής αγωνίας –χριστιανικό παγανιστικό κατάλοιπο– με έναν κατανοητό τρόπο, δημιούργησε ένα σημαντικό θεατρικό έργο με τεράστια απήχηση. Η γραφή έχει πολύ μεγάλες απαιτήσεις σε μουσικές δυνάμεις και η δομή της κατευθύνει το έργο σε σκηνικές παρουσιάσεις.
Είναι από τα ελάχιστα έργα στη διάρκεια του 20ού αιώνα που είχαν τόσο μεγάλη επιτυχία, χρησιμοποιήθηκαν σε τηλεοπτικές διαφημίσεις,  κινηματογραφικές ταινίες μέχρι πολιτικές συγκεντρώσεις του Γ’ Ράιχ αλλά και σημερινών, και έγιναν δημοφιλή σε όλα τα κοινωνικά στρώματα.
Πολλοί ισχυρίζονται ότι τα «Κάρμινα Μπουράνα» είναι επιφανειακά χριστιανικά, αλλά στην ουσία παγανιστικά.
Παρότι το έργο είναι ολόκληρο εξαιρετικό, το πιο διάσημο από αυτά είναι το «O Fortuna!», αφιερωμένο στη θεά Τύχη των αρχαίων Ρωμαίων. Η βασική μελωδία επαναλαμβάνεται και από τα τέσσερα χορωδιακά μέλη (σοπράνο, άλτο, τενόρο και μπάσο).

Πηγές:
Γεώργιου Π. Μαλούχου -εφ. ΒΗΜΑ
Γιώργου Πισσαλίδη - e-grammes.gr

O Fortuna, Ω Τύχη, Αντρέ Ριε, Μάαστριχτ 2012

Ω Τύχη,

σαν το φεγγάρι

αλλάζεις διαρκώς,

πάντα γεμίζεις

και πάντα μικραίνεις

Η επαχθής ζωή

πρώτα καταπιέζει

και μετά απαλύνει

κατά τα γούστα της

Την φτώχεια

και την εξουσία

τις λιώνει σαν πάγο

Ω Τύχη! Τερατώδης

και κενή

Ω, εσύ σφαίρα που γυρίζεις!

στέκεσαι κακόβουλη

Η ευδαιμονία είναι μάταιη

και πάντα εκμηδενίζεται

Μυστηριώδης

και με καλυμμένο το πρόσωπο

με μαστίζεις και εμένα!

Τώρα με κόλπο

φέρνω την γυμνή μου πλάτη

στην δικιά σου κακία».

Veris leta facies - Το χαρούμενο πρόσωπο της άνοιξης

Το χαρούμενο πρόσωπο της άνοιξης

στρέφεται προς τον κόσμο,

σκληρέ χειμώνα

τώρα φεύγεις, νίκησε;

πνιγμένη σε πολλά χρώματα

η φύση βασιλεύει,

η αρμονία του δάσους

επαινεί το δικό της το τραγούδι.

Αχ!

Ξαπλωμένος στην αγκαλιά της φύσης

ο Φοίβος για μια ακόμη φορά

χαμογελάει, τώρα καλυμμένος

με πολύχρωμα λουλούδια,

ο Ζέφυρος αναπνέει

αρωματισμένο από

νέκταρ αεράκι.

Ας αφεθούμε στον ανταγωνισμό

για ένα βραβείο αγάπης

Αχ!

Στην άρπα – όπως ήχους τραγουδάει

το γλυκό αηδόνι

Με πολλά λουλούδια

τα λιβάδια γελούν χαρούμενα

Ένα σμήνος από πουλιά σηκώνεται

ανάμεσα στα χαρωπά δάση

Η χορωδία των κοριτσιών

ήδη υπόσχεται χιλιάδες χαρές.

Αχ!

Omnia sol temperat - Ο ήλιος ζεσταίνει τα πάντα

και Ecce gratum - Ιδού, το ευχάριστο

Ο ήλιος ζεσταίνει τα πάντα

Ο ήλιος ζεσταίνει τα πάντα,

αγνά και απαλά,

για άλλη μια φορά αποκαλύπτει στον κόσμο

το πρόσωπο του Απρίλη,

η ψυχή του άντρα

έλκεται προς την αγάπη

και γεμίζει χαρές

από τον θεό - αγόρι.

Όλη αυτή η αναγέννηση

στο πανηγύρι της άνοιξης

και στη δύναμη της άνοιξης

μας προσφέρει την αγαλλίαση

μας δείχνει μονοπάτια που γνωρίζουμε καλά,

και στη δικιά σου ώρα της άνοιξης

είναι αληθινό και σωστό

να κρατήσεις ό, τι είναι δικό σου.

Αγάπη μου πιστή!

Κοίτα πόσο πιστός είμαι:

με όλη μου την καρδιά

και με όλη την ψυχή μου,

ακόμα και όταν είμαι μακριά.

Όποιος αγαπάει τόσο πολύ

μπαίνει μπροστά στο τιμόνι.

Ιδού, το ευχάριστο

Ιδού, το ευχάριστο

και το πολυπόθητο

η άνοιξη φέρνει πίσω τη χαρά,

οι βιολέτες

γεμίζουν τα λιβάδια,

ο ήλιος λάμπει παντού,

η θλίψη είναι τώρα στο τέλος της!

Το καλοκαίρι γυρίζει ξανά,

τώρα διώχνει

τα κακά του χειμώνα. Αχ!

Τώρα λιώνει και εξαφανίζει

τον πάγο, το χιόνι και τα υπόλοιπα,

ο χειμώνας ψυχορραγεί,

και τώρα η άνοιξη ρουφάει στο στήθος του καλοκαιριού:

μια άθλια ψυχή είναι ο ίδιος

που δεν ζει ή λαγνεία

κάτω από τον κανόνα του καλοκαιριού. Αχ!

Δοξάζουν και χαίρονται

σε μια μελάτη γλυκύτητα

που αγωνίζονται

να χρησιμοποιήσουν

το βραβείο του θεού Έρωτα

σύμφωνα με την εντολή της Αφροδίτης

ας δοξάσουμε και ας απολαύσουμε

την ύπαρξη των «ίσων» Παρισίων. Αχ!

---